امام على عليه السلام در سال سى ام عام الفيل ، ( سالى كه ابرهه به خانه خدا لشكر كشيد) يعنى ده سال پيش از بعثت ، در سيزدهم رجب ، در درون ((كعبه ))، خانه خدا به دنيا آمد. پدر گرامى اش ابو طالب ، عموى پيامبر(ص ) و مادرش فاطمه بنت اسد بود. هنوز پنج سال از عمر او نگذشته بود كه پيامبر (ص ) او را به خانه برد و تربيت او را به عهده گرفت . على عليه السلام نخستين مردى است كه به پيامبر گرامى اسلام ايمان آورد. در مدت سيزده سال تبليغ اسلام در مكه همواره در كنار پيامبر(ص ) بود و در شب هجرت پيامبر از مكه به مدينه ، على عليه السلام بود كه براى حفظ جان رسول خدا در بستر ايشان خوابيد، و پذيراى شهادت شد. پس از هجرت از مكه به مدينه و در مدت ده سال دوران زندگى پر افتخار رسول خدا(ص ) در مدينه نيز يار و ياور ايشان بود. على عليه السلام جز در غزوه تبوك كه به امر پيامبر اكرم صلى اللّه عليه و آله و سلم در مدينه ماند در تمام غزوات و نبردهاى مسلمانان با مشركين و كفار حضور چشمگير داشت . فداكارى ، ايثار و شجاعت او در جنگهاى بدر و احد و خندق و خيبر و... زبانزد همه و مايه پيروزى سپاه اسلام گرديد.
رسول خدا صلى اللّه عليه و آله و سلم در موقعيتهاى مختلف على عليه السلام را به عنوان وصى و جانشين و خليفه پس از خود به همگان معرفى مى فرمود. به ويژه در بازگشت از آخرين سفر حج كه به ((حجة الوداع )) معروف است در محلى به نام ((غدير خم )) به امر خداوند بر جانشينى على (ع ) بعد از خود تاكيد كرده و ايشان را مولاى هر مرد و زن مسلمان معرفى فرمود. پس از فوت رسول خدا(ص ) على (ع ) مدت بيست و پنج سال صبر نمود و سكوت كرد ،تا دوران خلافت سه خليفه به پايان رسد. در اين دوران اگرچه به خلافت نرسيد ولى با ارشاد و هدايت و راهنمايى هاى ارزنده خود از جامعه اسلامى و دين خدا پاسدارى مى نمود.
پس از قتل عثمان در سال 35 هجرى على عليه السلام به اصرار و پافشارى و تقاضاى انصار و مهاجرين ، امر خلافت را پذيرفت . در دوران خلافت خويش كه حدود چهار سال و نه ماه بود به اجراى عدالت و گسترش ‍ دادگرى و احياء سنتهاى پيامبر(ص ) پرداخت . دوران كوتاه خلافت على (ع ) را مى توان از درخشان ترين دوران هاى تاريخ اسلام و بشريت به حساب آورد.
امام على عليه السلام در آن دوران كوتاه زيباترين حكومت و مديريت و اداره جامعه را به بشريت عرضه نمود. گسترش عدالت در جامعه اسلامى باعث دشمنى و مخالفت هاى عده اى از افراد سودجو و فرصت طلب و ضد عدالت با امام (ع ) گرديد. به طورى كه امام (ع ) در دوران كوتاه خلافت خود، با سه گروه ((ناكثين )) (پيمان شكنان )، ((قاسطين )) (معاويه ) و ((مارقين )) (خوارج ) و در سه نبرد ((جمل ))، ((صفين )) و ((نهروان )) به جنگ با آنان پرداخت ، تا راه را براى اجراى عدالت و گسترش قوانين الهى در تمامى قلمرو اسلامى هموار گرداند. طلحه و زبير كه تقاضاى فرمانروايى بصره و كوفه را داشتند ولى با مخالفت امام (ع ) مواجه شدند از مدينه به مكه رفتند و با همراه كردن عايشه با خود، جنگ جمل را به راه انداختند. و چون ابتدا با امام على (ع ) بيعت كرده بودند و سپس ‍ بيعت خود را شكستند ناكثين ناميده شدند. و معاويه كه از سوى خليفه دوم و مدتها پيش از خلافت على (ع ) در سرزمين شام و به شيوه پادشاهان حكومت مى كرد. توسط امام على (ع ) از خلافت عزل گرديد.
معاويه تسليم فرمان امام (ع ) نشد و در نتيجه جنگ سختى ميان سپاه على (ع ) و معاويه در منطقه اى به نام ((صفين )) به وقوع پيوست . چيزى نمانده بود كه سپاه معاويه متلاشى شود كه سپاه معاويه با همدستى عمروعاص با نيرنگ و فريب ، قرآن ها را بر سرنيزه ها زد و افراد ساده لوح سپاه امام (ع ) را فريب داد و آنان كه قرآن ها را بر سر نيزه ها مشاهده كردند دست از جنگ كشيدند و فريب سپاه معاويه را خوردند. در نتيجه معاويه عمروعاص را كه فردى فريبكار بود از طرف خود به حكميت فرستاد و او ابوموسى اشعرى را فريب داد. پس از ماجراى حكميت تعدادى از مسلمانان به نشانه اعتراض ‍ به قبول حكميت ، عليه امام (ع ) خروج كردند. و عليرغم اينكه خود، ابوموسى اشعرى را براى حكميت به امام تحميل كرده بودند به عنوان خوارج گروهى را تشكيل دادند و در محلى به نام ((نهروان )) با على (ع ) به جنگ پرداختند. اگرچه تقريبا همگى آنان در آن نبرد كشته شدند اما تعداد انگشت شمارى از آنان گريختند.
(نهج البلاغه )
كتاب شريف و ارزشمند نهج البلاغه مجموعه اى از خطبه ها و نامه ها و كلمات كوتاه و حكيمانه امام على عليه السلام مى باشد كه توسط دانشمند بزرگ شيعه سيد رضى جمع آورى گرديده است . اين اثر بزرگ و جاويدان حاوى 239 يا 241 خطبه و 79 نامه و عهدنامه و 480 كلمات كوتاه و حكمت آميز مى باشد.
(شهادت امام على عليه السلام )
صبحگاه 19 رمضان سال چهل هجرى ، امام على عليه السلام ، قرآن مجسم و اسوه و الگوى عدالت ، بوسيله عبدالرحمن بن ملجم كه يكى از خوارج بود در مسجد كوفه و در محراب عبادت و در حال نماز با شمشير ضربت خورد. و دو روز بعد در شب 21 رمضان ، در سن 63 سالگى به شهادت رسيد. مرقد مطهر امام على عليه السلام در شهر نجف در كشور عراق قرار دارد. دوران امامت على عليه السلام حدود 30 سال بود كه چهار سال و نه ماه آن با خلافت همراه بود.